Orta Asya'dan Anadolu'ya Kronolojik Türk Tarihi
Bugün Türklüğün en önemli coğrafyalarının başında gelen Anadolu'nun bir Türk yurdu haline gelmesi uzun bir sürecin ve gayretin neticesi. Malazgirt ile Anadolu'nun kapılarını aralanması, Selçukluların Anadolu'ya uzanması ve bunu takip eden gelişmeler, Türkleşen Anadolu'nun tarihinin çok daha erken dönemlere uzandığını gösteriyor.
M.Ö 2250: Çin kaynaklarına göre Türk tarihi (Hun) bu devre kadar uzanıyor.
M.Ö 1700'ler: Türklerin anayurtlarından (Adronovo bölgesi) ilk göç hareketi Altay ve Tanrı Dağları'na gerçekleşir.
M.Ö 800: Yunan şairi Hesiodos şiirlerinde İskitlerden Skudai olarak bahseder.
M.Ö 324: Çinliler Hun akınlarını engellemek için Çin Seddi'nin inşaatına başladı.
M.Ö 209: Mete Han, Hun hükümdarı oldu.
M.Ö 176: Mete Han, "bütün yay kullanan kavimleri" Hun hâkimiyeti altında birleştirdiğini söylediği mektubu Çin İmparatoru'na yolladı.
M.Ö 121-119: Çinliler ilk defa Hunları yendi ve Hunlar üstünlüklerini kaybetti.
M.S 48: Hun İmparatorluğu Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrıldı.
50: Güney Hun, Çin tarafından vergiye bağlandı.
93: Hunlar, doğudan gelen Çin hücumlarına dayanamayıp batıya kaymak zorunda kaldı. Diğer Türk boyları ile kaynaşarak Avrupa Hunlarını oluşturdular.
374: Hunlar, Volga kıyılarındayken liderleri Balamir idi. Volga'yı geçerek Ostrogotlara saldırdılar, böylece Kavimler Göçü başladı.
395:
Bu saldırıdan sonra Hunların bir kısmı Trakya, bir kısmı da Kafkasya üzerinden Anadolu'ya girdi. Bu durum Türklerin bilinen ilk Anadolu seferidir.
401:
II. Kavimler Göçü başladı.
436:
Hunların hâkimiyet alanı Kuzey Denizi ve Manş kıyılarına ulaştı.
441:
Atilla Bizans'a karşı I. Balkan Seferi'ne çıktı.
452:
Atilla yüz bin kişilik ordusu ile Alpleri aşarak Roma'nın başkenti Ravenna'yı tehdide başladı.
453:
Atilla öldü.
460'a kadar:
Tabgaçlar, Konfüçyanizm ve Budizm etkisiyle Çinlileştiler.
463-558:
Sabarlar, Kafkaslar ve Karadeniz'de önemli bir rolü olan Türk kökenli bir boy olarak varlık gösterdiler.
542:
Göktürkler kesin bir şekilde tarih sahnesine çıktı.
552:
Bumin Kağan, ani bir baskınla Juan-juanları mağlup etti ve bu büyük zaferinden sonra, İl Kağan unvanını aldı. Böylece Göktürk Devleti'nin bağımsızlığı resmen ilan edildi.
557:
Akhun Devleti yıkıldı.
558:
Hazar isminde Sasani-Sabar savaşlarında ilk defa bahsedildi.
588-589:
Batı Göktürkler Sasaniler'e saldırdı. Baktariya ve Toharistan'ı işgal edilip Herat'a ulaştılar.
602:
Avarlar yerleşik hayata geçeye başladı.
619:
Batı Gök Türk ordusu T'ung Yabgu kumandasında Sasanileri mağlup etti. Böylece Rey ve İsfahan şehirlerini ele geçirdi.
627:
Doğu Göktürk idaresi zayıfladı. Uygurlar, Sir Tarduşlar ve Bayırkular başkaldırdı.
630:
Hazar Hakanlığı kuruldu.
Gök Türkler fetret devrine girdi. Bundan sonra Hazarlar ve Bulgarlar Büyük Bulgar devletini kurdu.
656:
Kimekler ortaya çıktı.
679:
Doğu Göktürkler Çin esaretine isyan etti.
681:
Teslim olan 54 Göktürk beyi söz verilmesine rağmen Çin tarafından Doğu Pazarı'nda idam edildi.
682:
II. Göktürk Devleti bağımsızlığını kazandı.
689:
Tonyukuk batıdaki Türgişler üzerine sefer düzenledi.
703'e kadar:
Çin'in Kuzey eyaletleri sürekli yağmalandı. Türkler, kendi ordularından 7-8 kat büyük Çin ordularını yendi.
730-740:
Yahudiler Hazarlara sığındılar ve Hazar büyüklerini etkileyerek onlara Museviliği kabul ettirdiler.
731:
Kül Tigin vefat etti.
732:
Kül Tigin yazıtı dikildi.
734:
Bilge Kağan Buyruk Çor tarafından zehirlendi ve 25 Kasım'da vefat etti.
735:
Bilge Kağan yazıtı dikildi.
745:
Uygurlar, Gök Türk Devleti'ni yıktı.
Uygur Kağanlığı kuruldu.
758:
Kırgızlar, Uygurlar tarafından mağlup edilerek egemenlik altına girdiler.
812:
Uygurlar Gobi Çölü'nü geçerek Tibet'e akın yaptı.
821:
Uygurlarda Ay Tengri'de Kut Bulmış Alp Bilge Kağan öldü yerine Kün Tegri'de Ülüğ Bulmış Alp Küçlüğ Bilge Kağan tahta geçti.
828-840
Oğuzlar Abbasilere mağlup oldu ve bin esir verdi.
840:
Karahanlı Devleti kuruldu.
847:
Kan-Chou Uygur Devleti kuruldu.
864:
Bulgar Türklerinin hanı Boris Han Ortodoksluğu kabul etti ve adını Mikhail olarak değiştirdi. Bulgarların Hristiyanlaşması resmileşti.
900:
Satuk Buğra Han, Müslüman olan ilk devlet adamı oldu.
915:
Rus topraklarına ilk Peçenek akını gerçekleşti.
1000:
Gazneli Mahmud'un Hindistan'a düzenleyeceği 17 sefer başaldı. Bu seferlerle İslam Hindistan'da yayıldı.
1040:
23 Mayıs'taki Selçuklu-Gazneli savaşıyla bölge tamamen Selçuklulara geçti. Büyük Selçukluların kuruluş süreci 24 Mayıs'ta başladı.
1048:
Anadolu coğrafyasındaki ilk savaş olan Pasinler, Ermeni ve Gürcü Bizans askerlerine karşı yapıldı. Bizans komutanı esir alındı.
1050'ler:
Balkanlarda Peçenekler yayılmaya başladı.
1055:
Tuğrul Bey Bağdat'a girerek Şiiler tarafından tutsak olan halifeyi kurtardı. İslam dünyasının sorumluluğu böylece Selçuklulara geçti.
1069-1071:
Doğu Roma, İslam dünyasına saldırmak için ii yıl hazırlık yaparak işgal için büyük bir ordu kurdu.
1071:
26 Ağustos'ta Sultan Alp Arslan komutasındaki Malazgirt zaferi ile Doğu Romalıların işgal planları alt üst oldu. Roma, Selçuklu 'ya vergi vermeye başladı.
1072:
Alp Arslan, Şii bir kale komutanı tarafından şehit edildi. Roman Diyojen öldü.
1075-1076:
Kutalmışoğlu Süleyman Şah Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurdu.
1081-1091:
Türklerin yayılma hareketi Anadolu'nun fethini kolaylaştırdı.
1091:
Kumanlar ile anlaşan Bizanslılar Peçenekleri yok ettiler.
1096:
İlk Haçlı Seferleri başladı. Haçlılar İznik'i işgal etti.
1097:
Anadolu Selçuklu Devleti başkentini Konya'ya taşıdı.
1176:
Miryakefalon Muharebesi'nde Haçlı Seferleri ile Anadolu'yu alma planı yapan Bizans II. Kılıçarslan tarafından mağlup edildi ve Anadolu'nun Türk yurdu olduğu perçinlendi.
1200'ler:
Batılı tarihçiler Anadolu'ya Türkiye demeye başladı.
1230:
Yassıçemen Savaşı'nda I. Alaeddin Keykubat, Celaleddin Harzemşah'ı yendi ve Harzemşahlar yıkıldı.
Bu savaşta Ertuğrul Gazi Selçuklu'ya yardım etti ve karşılığında Ankara ve Karacadağ civarı Kayılara yurtluk verildi.
1243:
Kösedağ Savaşı'nda Selçuklular yenildi ve Moğollar Anadolu'yu işgal etti.
1270:
Şeyh Edebali 50 bin Ahi ile Söğüt'e girdi. Bu ahiler ileride Osman Gazi'nin askeri oldu.
1299:
27 Ocak'ta Osman Gazi adına hutbe okunarak devlet resmen kuruldu.
1302:
Koyunhisar Savaşı'nda Osman Gazi komutasındaki Osmanlı, Bizans'a karşı ilk zaferini kazandı.
1308:
II. Mesud'un ölümü ile Anadolu Selçuklu tamamen yıkıldı.
1324:
Orhan Gazi Bursa'yı aldı.
1331:
İlk Osmanlı medresesi kuruldu.
1364:
Sırpsındığı Savaşı'nda I. Murad Hüdavendigar komutasındaki Osmanlı, Haçlıları yendi.
1389:
Niğbolu Savaşı ile Bizans vergiye bağlandı.
1402:
Yıldırım Beyazıd Ankara Savaşı'nda Timur'a yenildi ve Osmanlı yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.
1409:
Süleyman Çelebi Vesiletü'n Necat'ı yazdı.
1411:
Çelebi Mehmet tahta çıktı ve iki senede devleti toparladı.
1425:
Molla Fenari Osmanlı'nın ilk şeyhülislamı oldu.
1451:
II. Mehmed tahta ikinci defa geçti.
1453:
29 Mayıs'ta II. Mehmed İstanbul'u fethetti ve Fatih unvanını aldı.
1454:
Devlet Musiki Okulu kuruldu.
1468:
Karamanoğulları yıkıldı.
1512:
Yavuz Sultan Selim tahta geçti.
1514:
Çaldıran zaferi ile Şii Safevi Devleti yıkıldı.
1516:
Mercidabık zaferi ile Memluklular mağlup oldu ve Suriye alındı.
1517:
Ridaniye Savaşı'nda Memlukluların mağlup olmasıyla İslam hilafeti Osmanlı'ya geçti.
1520:
Kanuni Sultan Süleyman tahta geçti.
1526:
Mohaç zaferi ile Macaristan'ın büyük bölümü Osmanlı hakimiyetine girdi.
1529:
Osmanlı ordusu I. Viyana Kuşatması'nda başarısız oldu.
1535:
Fransızlara kapitülasyonlar verilmeye başkandı.
1538:
Preveze Deniz Muharebesi'nde Barbaros Hayrettin'in Haçlı donanmasını mağlup etmesiyle Akdeniz Osmanlı hâkimiyetine girdi.
1571:
İnebahtı Deniz Savaşı'nda Haçlılar Osmanlı'yı bozguna uğrattı. Böylece Osmanlı'nın yenilebileceği anlaşıldı.
1699:
Karlofça Antlaşması ile Macaristan, Erdel, Podolya, Ukrayna ve Mora gibi bölgeler kaybedildi.
1726:
İbrahim Müteferikka ilk Türk matbaasını kurdu.
1839:
Tanzimat Fermanı ile Osmanlı artık yeni bir çehreye büründü.
1856:
Islahat Fermanı ile devletin yıkılmasını önlemek amacıyla gayrimüslimlere yeni haklar verildi ancak bu devletin yıkılmasını önlemek bir yana hızlandırdı.
1876:
Kanun-i Esasi ile Osmanlı meşruti idareye geçti.
1877:
Adı 93 Harbi olan Türk-Rus Savaşı başladı. Osmanlı ağır bir yenilgi aldı.
1889:
Osmanlı'nın ve Türkiye Cumhuriyeti'nin geleceğinde önemli rol oynayacak olan İttihad ve Terakki Cemiyeti kuruldu.
1908:
II. Meşrutiyet ilan edildi.
1909:
II. Abdülhamid tahttan indirildi.
1912:
Meclis-i Mebusan feshedildi.
1914:
Osmanlı Almanya ile beraber I. Dünya Savaşı'na katıldı.
1918:
Mondros Mütarekesi imzalandı. Osmanlı ağır şartlara mahkûm edildi.
1919:
Mustafa Kemal Paşa, İstanbul hükümeti tarafından Anadolu'ya gönderildi. Erzurum ve Sivas Kongreleri tertip edilerek İstiklal Mücadelesi başlatıldı.
1922:
Büyük Taarruz zaferle sonuçlandı ve Yunan başkomutan esir alındı.
1923:
Cumhuriyet ilan edildi.
Kaynaklar
- Ahmet Taşağıl, Kök Tengri'nin Çocukları, Lacivert Dergi, Kasım,2018
- https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/orta-asyadan-anadoluya-kronolojik-turk-tarihi/55